Xã hội Việt Nam ngày hôm nay có thể nói gọn trong 3 cụm từ sau đây: lợi lộc, loạn lạc và lỏng lẻo.

Một nền chính trị duy lợi lộc cá nhân và phe nhóm

Chính trị mà không nhắm tới cái lợi thì không phải là chính trị. Những chính sách về kinh tế, giáo dục, hay ban hành các điều luật... tất tần tật đều phải hướng tới lợi ích. Lợi ích không chỉ về vật chất mà còn cả về lãnh vực tinh thần như nâng cao dân trí, củng cổ đạo đức, tạo ra xã hội văn minh, và phải luôn nhằm tới lợi ích chung, không thiên tư cho nhóm này gây thiệt hại cho nhóm kia. Lợi ích cộng đồng luôn là đích hướng tới của các quyết định chính trị.

Nước Mỹ luôn đặt lợi ích của đất nước họ lên trên mọi lợi ích, họ sẵn sàng làm mọi chuyện để đảm bảo lợi ích đó không bị tổn hại ở hiện tại và tương lai. Bởi thế khi Trung Quốc đang lấy mất lợi ích của Mỹ ở khu vực Biển Đông thì lập tức Mỹ chuyển trục ngay sang khu vực này.

Nước Nhật sau thế chiến thứ hai đã có một hiến pháp với những điều luật cấm chiến tranh, thế mà thời gian gần đây họ đang cố gắng phá bỏ sự ràng buộc đó với hy vọng quân đội được tham chiến bên ngoài lãnh thổ Nhật. Âu cũng vì lợi ích của chính nước Nhật mà ra.

Thế nhưng chính trị Việt Nam ngày hôm nay lại đi ngược với lợi ích xã hội, lợi ích cộng đồng. Nền chính trị này trở trêu thay lại chỉ có lợi cho một nhóm người mang tên "cộng sản", một giai cấp mang tên "chính quyền", và những thành phần bợ đít chúng.

Tôi nghĩ đây là nguyên tắc đầu tiên và quan trọng nhất nếu chúng ta muốn tìm hiểu về các đường lối hoạt động của chính quyền này ở hiện tại và cả tương lai. Đây cũng là điểm chung của chính trị Việt Nam dưới thời cộng sản từ trước tới nay. Họ luôn đặt lợi ích của mình lên trên tất cả mọi lợi ích khác của xã hội.

Nhiều người không hiểu hay cố tình không hiểu thực trạng này trong xã hội Việt Nam, nên thường tỏ ra cố chấp khi không tin những nhà cai trị Việt Nam tham quyền cố vị. Họ vẫn tin rằng nhà nước đang làm việc vì họ, các chính sách, các dự án, các quyết định được bạn hành là vì nước, vì dân chứ không phải vì lợi ích phe nhóm.

Một xã hội loạn lạc vì mâu thuẫn lợi ích

Chính trị có tầm ảnh hưởng lớn như thế nào lên xã hội chắc chắc ai trong chúng ta cũng biết, trừ những người không cố tìm hiểu thì ráng chịu. Bởi như đã nói các quyết định chính trị liên quan trực tiếp đến túi tiền của mọi thành phần trong xã hội từ thai nhi chưa lọt lòng mẹ cho tới người đã chết mấy mươi năm. Tất cả mọi bất công trong xã hội có thể không phải do chính trị nhưng chắc chắn rằng mọi quyết định chính trị đều có thể tạo ra bất công. Và sự thật thì xã hội Việt Nam đang đầy dậy bất công vì những quyết định phi chính trị.

Xã hội Việt Nam ngày hôm nay có thể chia ra rất nhiều thành phần nhưng có ba thành phần rõ rệt mà chúng ta phải thấy. Một thoả mãn, hai bất mãn và ba tầng lớp ở giữa hai thái cực trên.

Thành phần thoả mãn là ai thì các bạn tự biết, chỉ cần nhớ thành phần này các quyền lợi luôn được ưu tiên trong xã hội và được đảm bảo hơn hai thành phần còn lại. Thành phần này chiếm số ít.

Thành phần bất mãn có thể kể đến như dân oan bị mất đất đai, những gia đình bị oan sai, những người thuộc chế độ cũ bị chính quyền phân biệt, công nhân bị bóc lột trong các nhà máy, và cuối cùng là thành phần tri thức như nhà báo, nhà văn, sinh viên... Thành phần tri thức bất mãn không phải vì lợi ích vật chất mà là vì tiếng nói của lương tri và lương tâm là nhiều. Thành phần thứ hai này không nhiều nhưng nếu so sánh với với thành phần thứ nhất thì cũng không kém là bao nhiêu.

Thành phần thứ ba chiếm phần đông xã hội Việt Nam ngày hôm nay. Thành phần này đứng giữa nguyên nhân có thế, một là dân trí còn thấp, hai là chịu ảnh hưởng quá lớn của nền giáo dục cộng sản, ba nữa là chọn cách im lặng vì đó là sự chọn lựa dựa trên kinh nghiệm về mức độ hành xứ của chính quyền.

Sự loạn lạc của xã hội chính là do mâu thuận lợi ích. Giai cấp lãnh đạo xâm phạm lợi ích chính đáng của dân đen, và lợi ích của dân tộc. Chính cách hành xử duy lợi ích này của chính quyền cũng tạo ta một bộ phận không nhỏ trong xã hội Việt Nam sẵn sàng làm mọi chuyện vì những món lợi cỏn con, bất chấp tính mạng người khác, bất châp luân thường đạo lý.

Trộm cắp, cướp giật, lừa đảo, buôn bán phụ nữ và trẻ em, làm ăn bất chính như cung cấp thực phẩm độc hại ra thị trường,... đó chính là những mặt tiêu cực mà xã hội Việt Nam đang gánh chịu suốt mấy chục năm qua. Nó đang dần dần biến thành nét đặc thù của xã hội Việt Nam trong con mắt bạn bè thế giới.

Xã hội Việt Nam không chỉ "loạn" mà còn "lạc". "Lạc" trong từ lạc lối. Việt Nam đang mất hướng đi, không biết sẽ tới đâu, tới nơi nào trong bản đồ văn minh của thế giới loài người. Một đất nước mà người ta gọi chính quyền không tham lam, độc ác thì cũng thần kinh và khốn nạn, người dân không chỉ bị xem là dân trí thấp mà còn bị gọi là vô cảm, thờ ờ trước vận mệnh dân tộc thì không lạc lối, vô mục đích thì còn là gì. Một xã hội như thế đúng là loạn lạc chứ còn gì nữa mà chối cãi.

Một xã hội với tình trạng hệ thống pháp luật "lỏng lẻo"

Chứ "lỏng lẻo" nên hiểu theo nghĩa không nghiêm minh, không công bằng chứ không phải thiếu luật lệ, thiếu các cơ quan hành pháp, tư pháp hay lập pháp. Chẳng có đất nước nào nhiều luật lệ như Việt Nam, luật chồng luật, luật nhiều tới mức khiến người ta như bị lạc lối không tìm thấy lối ra cho vấn đề kiện tụng.

Hệ thống luật pháp Việt Nam nếu so sánh với Mỹ và Phương Tây xem ra cũng hợp lý và công bằng đấy chứ, nhưng chỉ là trên lý thuyết. Vì cơ chế chính trị độc đảng nên hầu như hệ thống này nhìn thì công bằng nhưng thực tế thì mầm mống của những bất công. Hệ thống chỉ là cái vỏ bên ngoài còn cái ruột bên trong mới quyết định chất lượng của luật pháp. Từ cơ quan tư pháp, hành pháp và lập pháp đều chỉ là một cánh tay nối dài của đảng cộng sản.

Thứ tìm xem có ai từng là thủ tưởng, chủ tịch quốc hội, thành viên quốc hội và là thẩm phán trong hệ thống luật pháp này không phải là người của đảng cộng sản không? Quốc hội có thể có nhưng chỉ chiếm một phần nhỏ thì tiếng nói khác nào muối bỏ biển, chỉ làm cho biển mặn thêm thôi. Một hệ thống từ trên xuống dưới đều là người của một nhóm nào đó thì lấy đâu ra công bằng cho những thành phần khác trong xã hội? Sự lỏng lẻo tức là thiếu nghiêm minh và công bằng nằm ở chỗ đó chứ còn đâu. Âu cũng từ cái lợi phe nhóm, đảng phái mà ra.

---

Với sáu chữ "L" xã hội Việt Nam ngày hôm nay đang trở thành một đất nước không thể phát triển. Đừng đánh giá đất nước qua vẻ bề ngoài giàu sang của một nhóm người, bởi đất nước đâu chỉ là một mình họ. Cũng đừng nghĩ sự độc lập của một đất nước là khi vắng bóng ngoại xâm trong bộ máy chính quyền, bởi thời đại bây giờ đâu cần phải xâm lược bằng cách xua quân sang chiếm đóng như ngày xưa nữa đâu. Tôi cố vẽ ra xã hội Việt Nam dưới sáu chữ L không gì ngoài mục đích giúp người đọc có cái nhìn bao quát về thực trạng xã hội nước nhà.

Đừng xem thường cái nhìn bao quát về thực trạng xã hội nếu bạn muốn xây dựng xã hội tốt đẹp hơn, vì bạn sẽ không biết mình đang ở đâu, việc làm của mình ảnh hưởng như thế nào lên xã hội. Hay là những gì xảy ra là do ai, từ đâu mà ra? Có một cái nhìn bao quát y như bạn đang đứng trên cao để thấy được cách xã hội vận hành thế nào, hay nhìn vào một vào sơ đồ bệnh án để qua đó tìm ra được bệnh và chọn phương án khá thi nhất cho vấn nạn.

Nhìn xã hội với sáu chữ L: lợi lộc, loạn lạc và lỏng lẻo chỉ là cách nhìn rất chủ quan của bản thân người viết, mục đích là hy vọng sẽ có những nhà chuyên môn về xã hội học có những bài viết chi tiết, dễ hiểu và mang tính khoa học, khách quan hơn. Bởi điều này cực kỳ quan trọng trong tiến trình dân chủ và tự do cho Việt Nam.